Śmieszą, a często demotywują – memy internetowe to szczególny gatunek wypowiedzi w sieci, oparty na obrazach i prostych, krótkich tekstach. Jak powstały memy internetowe? Kto stworzył pierwszy mem?
Czym jest mem?
Po raz pierwszy pojęcia „mem” użyto w 1976 roku w książce napisanej przez Richarda Dawkinsa pod tytułem „Samolubny gen”. Określenie pochodzi od greckiego słowa „mimesis”, oznaczającego naśladownictwo.
Trudno jest sprecyzować, czym właściwie jest mem internetowy. Uznać można, że to pewien typ wypowiedzi w sieci, komunikat obrazkowy, który budowany jest na podstawie schematu konstrukcyjnego. Memy wykorzystują skonwencjonalizowane elementy, które związane są z kulturą i historią internetu.
W potocznym rozumieniu mem jest utożsamiany ze śmiesznym obrazkiem lub obrazkami wraz z trafnymi podpisami i elementami ikonicznymi. Istnieją memy polityczne, które rozpowszechniają się jako virale w mediach społecznościowych zwłaszcza w okresie wyborczym. Pojęcie „mem” upowszechniło się w języku polskim również jako komunikat obrazkowy.
Za ciekawostkę należy uznać fakt, że mem może być postrzegany jako przedmiot badań memetyki, czyli nauki o ewolucji kulturowej, która śledzi proces rozprzestrzeniania się różnych idei wśród członków danej społeczności.
Gdzie zaczyna się historia memów?
Za prototyp memu należy uznać kompozycję tekstowo-ikoniczną, w której warstwa językowa, obraz lub kompozycja spełniają założenia pewnej konwencji i można wyróżnić w niej schematy, na podstawie których budowane są poszczególne realizacje.
Gatunek wypowiedzi internetowej w postaci memów wywodzi się z trzech typów komunikatów obrazkowych:
- komiksów – z rage faces,
- demotywatorów,
- advice animals (image macro).
Forma memu ma swoje źródło najprawdopodobniej w obrazkach w stylu advice animals, czyli pojedynczym obrazku czy zdjęciu, na którym umieszczony jest napis składający się z dwóch członów, u góry i na dole kompozycji.
Z tradycji komunikatów obrazkowych advice animals i komiksów z rage faces wywodzi się zwyczaj przypisywania pewnych, określonych cech lub zachowań ludziom, zwierzętom i przedmiotom, ze względu na ich specyficzny wygląd uchwycony na zdjęciu. Innymi słowy, internauci zwykle przy tworzeniu memów dopatrują się w losowych zdjęciach określonych reakcji i stanów emocjonalnych, a zjawisko związane z memami w warstwie treściowej rozpoczyna się najczęściej od słów: „To uczucie, kiedy…” lub w skrócie „Kiedy…”.
Memy z lat 20. XX wieku
W ostatnim czasie internet obiegła szokująca informacja – memy mogą nie być wynalazkiem współczesności i mogą nie pochodzić wcale z cyberprzestrzeni. BBC donosiło, że w serwisie Tumblr użytkownik Yesterday`s Print umieścił obrazek z 1921 roku, na którym wyraźnie widać elementy charakterystyczne dla schematów tworzenia memów. Na jednym obrazku podpis brzmi „How you think you look when a flashlight is taken” (jak myślisz, że wyglądasz, kiedy robią ci zdjęcie”), natomiast na drugim, karykaturalnym obrazku widnieje podpis „How you really look” (jak naprawdę wyglądasz). Niewykluczone więc, że historia memów rozpoczyna się już w latach 20. XX wieku.
Wspominane obrazki zamieszczone były w satyrycznym magazynie „The Judge”, wydawanym na Uniwersytecie Iowa. Jest on bardzo podobny do szablonów memów określanych jako „oczekiwania kontra rzeczywistość”.
Dziennikarze BBC dotarli jednak do jeszcze wcześniejszego, najprawdopodobniej pierwszego mema, z 1919 lub 1920 roku, który ma formę graficzną i został umieszczony na łamach magazynu „Wisconsin Octopus”.
Rodzaje memów
W internecie pojawia się cała masa memów, zwykle o charakterze politycznym, związanych z wydarzeniami społecznymi, kulturalnymi lub sportowymi. Wszelkie wpadki osób publicznych internauci – twórcy memów – skrzętnie wykorzystują do ich kreowania.
Biorąc pod uwagę ich konstrukcję, możemy wyróżnić memy proste i złożone. Te proste to memy szablonowe, reakcyjne i z wyrażeniem idiomatycznym. Do memów złożonych zalicza się z kolei różne strategie i gry językowe. Obejmują porównania i zestawienia, zwroty bezpośrednio do odbiorcy czy schematy anatomiczne. To także kompozycje komiksowe i gry werbalno-ikoniczne.
Jaką karierę robią memy?
Memy cały czas powstają, ale ich „życie” w sieci trwa od kilku godzin do wielu tygodni, a nawet miesięcy. Twórcom trudno jest przewidzieć, czy ich mem zrobi karierę, czy zniknie w czeluściach sieci. Tak naprawdę istniały one zanim dostępny był szybki internet bez limitu, a nawet zanim w Polsce dostępna była sieć.