Czy zastanawiałaś się kiedyś, w którym momencie życia Twój maluszek zaczyna odczuwać emocje? Albo czy patrząc na Ciebie, potrafi rozróżnić, kiedy jesteś zagniewana lub szczęśliwa? Warto zgłębić ten temat, aby móc wesprzeć dziecko w prawidłowym rozwoju zarówno społecznym i emocjonalnym.
Emocje okazywane przez dziecko są absolutną podstawą i jedynym sposobem komunikacji, dopóki nie nauczy się mówić. Tym samym pełnią bardzo istotną rolę, jeśli chodzi o rozwój społeczny i emocjonalny dziecka już od pierwszych dni po jego narodzinach.
Czym są emocje?
Przede wszystkim trzeba zrozumieć, czym w ogóle jest emocja. Jest to odczuwane pobudzenie fizjologiczne, które pojawia się automatycznie w reakcji na jakiś bodziec – albo wewnętrzny, albo zewnętrzny. Człowiek dojrzały emocjonalnie potrafi czytać zarówno swoje, jak i cudze emocje, rozróżniać je oraz – do pewnego stopnia – zapanować nad nimi tak, aby nie przejmowały kontroli nad jego życiem. Jedną z Twoich podstawowych ról, jako rodzica, jest nauczenie swojej pociechy tych wszystkich rzeczy, aby potrafiło skutecznie komunikować się z otaczającym je światem i z samym sobą.
Pierwsze emocje dziecka
Badania sugerują, że pierwsze emocje pojawiają się już u maluchów w okresie prenatalnym. Na kanwie tych odkryć całkiem prężnie rozwija się nowa gałąź psychologii – psychologia prenatalna, która bada rozwój społeczny i emocjonalny dziecka w oparciu o zachowania, relacje i odczuwany stres rodziców (a w szczególności matki) w trakcie ciąży. Po przyjściu na świat pierwsze emocje niemowlę odczuwa już kilka sekund po porodzie i oznajmia je głośnym płaczem.
W pierwszych miesiącach życia wewnętrzne procesy emocjonalne dziecka są bardzo proste i sprowadzają się do rozróżnienia na pozytywne i negatywne. Co ciekawe, pewne badania wykazały, że noworodki, gdy poczują smak kwaśny, okazują swoją mimiką wstręt (Steiner, 1979), co mogłoby sugerować, że odczuwane negatywne emocje są jednak różne, ale niestety dokładne zbadanie tego tematu jest mocno utrudnione, ponieważ maluchy nie potrafią mówić.
Rola emocji w życiu dziecka
Emocje malucha pełnią bardzo ważną rolę w komunikacji, dlatego nie należy ich ignorować. To, co dla dorosłego może wydawać się błahostką, dla dziecka bywa sprawą życia i śmierci. Aby wspierać prawidłowy rozwój społeczny i emocjonalny dziecka, należy akceptować jego emocje i reagować adekwatnie do jego wieku. Niemowlę sygnalizuje swoje potrzeby poprzez płacz, który jest nośnikiem negatywnych emocji. Naszą rolą jest odnalezienie źródła płaczu i zlikwidowanie go poprzez nakarmienie, przytulenie, uspokojenie lub inne działania – istotny jest tutaj kontekst.
Z czasem maluch uczy się, w jaki sposób komunikować swoje potrzeby tak, aby rodzic był w stanie je zaspokoić, a sam rodzic dostraja się do dziecka i coraz lepiej rozumie oraz rozróżnia jego komunikaty. Ważną rolę pełni też uśmiech – początkowo zdaje się być niepowiązany z bodźcami z zewnątrz, jednak z czasem (od około trzeciego miesiąca życia) pojawia się w reakcji na przyjemne, wesołe wydarzenia. Niemowlak bardzo szybko uczy się, że uśmiechem wywołuje pozytywne reakcje otoczenia i zainteresowanie, co daje podstawę do dalszej nauki komunikacji i socjalizacji.
Wraz z rozwojem mowy dziecko stopniowo uczy się też opowiadać o tym, co czuje i rozumieć to, co się w nim dzieje. To bardzo ważny moment w rozwoju społecznym i emocjonalnym – poprzez rozmowy i komunikowanie swoich stanów wewnętrznych maluch ma szansę nauczyć się okazywania tego, co czuje, a także rozróżniania własnych oraz cudzych emocji i panowania nad nimi.
Bardzo ważne jest to, aby nie bagatelizować dziecięcych odczuć i nie zabraniać dziecku odczuwania nawet tych negatywnych emocji, ponieważ akceptacja każdej z nich jest równie potrzebna do zdrowego i zrównoważonego rozwoju, a nabyta w dzieciństwie dojrzałość emocjonalna profituje w dorosłym życiu!
Bibliografia:
Zrozumieć emocje. Rozdział 6: Rozwój emocji. Keith Oatley, Jennifer M. Jenkins wydawnictwo naukowe PWN, 2003